At noko vedunderleg skal skje

I diktet Det er den draumen av Olav H. Hauge heiter det mellom anna: Det er den draumen me ber på at noko vedunderleg skal skje. Diktet kjem til meg no når me snart gjer oss ferdig med veke 44. I går ei ny melding om at Bergens Tidende skal seia opp fleire folk neste år. Annonsørane vil til nettet, og mine kjære papiraviser lever snart berre i mine utklyppsbøker. Sjølv om eg tar mitt forbrukaransvar; tingar på papiraviser og sver til dei så lenge eg kan.

Men innimellom dei utklypte artiklane, er det også limt inn små andre glimt frå kvardagen. Mellom anna premieutbetalingar frå Norsk Tipping! Så lever me vel alle med dette at noko vedunderleg skal skje, for sjølv om sjansane til å ta storvinsten er forsvinnande liten, så er det jo alltid nokon som vinn. På Madla Amfi, i tippekiosken der, hadde dei laga ein kjempestor plakat som eg såg her ein dag. Ein av kundane hadde vunne over fire MILLIONAR kroner.

Eg har gjennom åra slengt inn ein kupong her og der. Først den legendariske fotballtippinga, som eg har gjort meg ferdig med, så lotto og etter kvart extra. Det gjekk best for lotto-en; stadige bidrag til lommeboka; 45 og 50 kroner. Men ein dag i januar 2006 slo eg til med 385 kroner! Du betre. Det må ha vore fem rette i lotto, det. Då er ein jo ikkje så veldig langt unna sju rette, meiner eg. 385 kroner – det er også det nærmaste eg har vore millionen. Med tid og stunder forsto eg at den sikraste måten at pengane tikka inn på, var gjennom arbeid. Når arbeid heller ikkje er ein konstant faktor lenger, er tida inne for å senda ut nye ønskje,

at hjarta skal opna seg

at dører skal opna seg.

D44/61

10 bod for innvandrarar – og meg sjølv

Rundt 2001 – i samband med Garborg-året – starta eg å abonnera på avisa Dag og Tid, og har vore ein ivrig abonnent og lesar sidan. Ein av mange bidragsytarar der har vore Walid al-Kubaisi, innvandrar frå Irak. I 2008 presenterte han ”10 bod for innvandrarar” i avisa. I desse dagar, der vårt fredfulle land igjen verkar tiltrekkande på menneske som flyktar frå krig og uverdige vilkår, vandra augo mine til denne artikkelen då den dukka opp i denne vekas Kina-bok. Walid al-Kubaisi er forfattar og norsk statsstipendiat. Dei ti boda framførte han under markeringa av dei ti mest suksessrike innvandrarane i Noreg i 2007, kan me lesa. Eg googla ”ti mest suksessrike innvandrarar”, og kom fram til ein eigen nettstad for prosjektet TOP 10. Prosjektet starta i 2004 og målet har vore synleggjering. Av internasjonale kvinner og menn som har etablert seg i Noreg og som har tatt leiande roller i norsk arbeids-, samfunnsliv- og/eller kulturliv, kan me lesa. TOP 10 UNG er også ein del av prosjektet. I mai i år markerte dei 10-årsjubileet sitt. Men tilbake til råda til Walid al-Kubaisi, som forresten var den første innvandraren med minoritetsbakgrunn som har blitt statsstipendiat. 

  

Her er boda i kortform (lett omskrivne nokre stader): 

1. Det norske språket er nøkkelen til norske skattkammer og stengde mystiske dører.

2. Legg den kulturelle bakgrunnen bak deg, slik at du sjølv dreg han dit du vil, og leier han dit du ynskjer, i staden for at han leier deg.

3. Sjå på heile samfunnet som ditt og alle grupper som delar av det nye livet dit. Ikkje set deg i minoritetsbåsen.

4. Om du møter fordomar, lat det provosera deg til å sjå på dine eigne fordomar.

5. Om du møter fordomar frå etnisk norske, ikkje tenkt at nordmenn og Noreg ikkje vil ha deg av di du ikkje er norsk. Tenk at Noreg har fleire rom og plass til alle.

6. Ikkje meld deg inn i SOS Rasisme. Heller ikkje i Antirasistisk senter. Ikkje sjå på Migrapolis. Ikkje les avisa Utrop. Du treng ikkje sementera innvandrarkjensla i sjela di for godt.

7. Ikkje tru at fridomane i Noreg er ei enkel gåve å ta imot. Å leva i trældom er lettare enn å leva i fridom. Viss ein imam, religion eller kultur tek avgjerder på vegne av deg, vil du oppleva samfunnsfridom som ei krise. Å verdsetja fridomen krev ei sjeleforvandling.

8. Identiteten din er ikkje ein overlevert arv. Identiteten utviklar seg i en prosess i møte med andre, i dialog med andre.

9. Det kulturelle immunforsvaret ditt er svakast når du isolerer seg og familien din. Det er kulturkollisjonen som vaksinerer deg mot identitetskollaps, og røynslene gjev deg kulturell stabilitet.

10. Gud er ei privat sak i dette samfunnet.

Så søkk dei inn, desse boda til innvandrarar, samstundes som dei også seier noko til meg, som ”etnisk norsk”, men som likevel i mange samanhengar har mange merkelappar på meg. Det er eit mål for meg å prøva å gå bakom alle desse merkelappane; som til dømes ”kvinne”, og opna dei dørene som opnar seg når eg lar den merkelappen få kvila. Eg blir også tiltalt av bod 7 – å ta imot fridomen. Me har fråvær av krig, men kor frie tør me å vera, i kvardagen, i møte med våre eigne djupe behov? Dette er også eitt av måla i mitt Hovland i 50-prosjekt, og det har dei siste dagane ført meg til møte med eksistensialistane i filosofien; Kierkegaard, Heidegger, Sartre. I erkjenninga av den eksistensielle fridomen, kjenner me på angsten. Men angsten er vår ven; den motiverer til handling og - er mi erfaring – skaping. Utgangspunktet for den eksistensielle fridomen må jo vera at me er i stand til å skapa, og kanskje ligg sjølve skapestoffet i angsten?

D43/53

Alexander Kiellands plass!

Me var ei arbeidsgruppe som hadde forfatta Kielland-utgreiinga, og eitt av framlegga i rapporten var å kalla Torget i Stavanger for Alexander Kiellands plass. Eg målbar tanken i ein kommentar i Rogalands Avis og Stavanger Aftenblad, og meiner ideen framleis er god! Alexander Kiellands plass – der Alliken sjølv står og speidar utover Torget og det indre av Vågen, som Tusenårsstaden i Stavanger også omfattar – ville bli som eit stort klasserom, meinte eg begeistra. I debatten som følgde meinte andre også at dette var heilt rett namn, medan politikarane meinte at det ikkje var rett å endra på *Torget-namnet.

Men altså – namnet skulle invitera til formidling. For kven er han, denne mannen som byen har gitt ein så framtreden plass med statue på Torget? Mange veit mykje om han, men altfor mange veldig lite, meinte me. Ved å få ein eigen Alexander Kiellands plass kunne det hjelpa til med å få ein del biografiske referansepunkt for denne forfattaren, for dei finst i mengder viss du står på Torget og snurrar rundt. På Kiellandtomta ved Breiavatnet veks han opp, eit par hundre meter derfrå gjekk han på Stavanger Katedralskule og ved sia av den igjen står Stavanger domkyrkje der Alexander gifta seg. Der Kvardagsscenen på Torget står, sto Mortvedt-huset, her hadde Stavanger Avis sine redaksjonslokale, og her var Alexander Kielland redaktør i 1889. I eitt kort år produserte han journalistikk som gjorde han til ein pioner innanfor sjangeren kritisk journalistikk i Noreg.

Omtrent der Fiskeutsalet ligg no, lå tidlegare Kiellandverven; dette var Alexander Kiellands forfedre verft der familierederiet reparerte eigne skip. Litt lenger opp, omtrent der Anker-bygget ligg i Kongsgårdbakken, låg byhuset til familierederiet, og ”Forberedelsen”, eit hus Kielland-familien brukte til å losjera dei nygifte i familien, blant dei Alexander og hans Beate då dei gifta seg. I dette miljøet, omgjeven av familie og andre folk, traff han menneske, og livsvilkåra og eigenskapane deira fletta han saman i litteratur som framleis har mykje å seia oss.

Så om det ikkje blir nokon Alexander Kiellands plass i heimbyen hans, så står eg framleis på at det var eit veldig godt tiltak!

D42/67/45

Då Kielland var heit i DDR

I går hadde eg premiere på foredraget mitt der eg les og presenterer verk av forfattarar som er blitt tildelt Nobels litteraturpris. I går tok eg for meg forfattarane som har fått prisen mellom 1965 og 1999. Stor interesse på bokpraten på Sølvberget med rundt 150 i salen! Mange av forfattarane, som Aleksandr Solzjenitsyn frå det som den gong var Sovjetunionen (fekk prisen i 1970), opplevde seinare å bli sensurert etter at boka En dag i Ivan Denisovitsj’ liv blei utgjeven og blei ein suksess i heile verda. Mange av forfattarane som har fått Nobelprisen levde i kommunist- eller diktaturstyrte land og opplevde sensur. Derfor blei eg interessert i artikkelen om Alexander L. Kiellands bøker i DDR, då eg gjekk gjennom Kina-boka med tema Kielland denne veka. Høvet var eit seminar om Kielland i Europa på Stavanger katedralskule i 2008, og det var på programmet til kulturbyåret Stavanger2008. Førsteamanuensis Benedikt Jager presenterte smakebetar frå bokprosjektet han var i gang med, nemleg korleis Aust-Tyskland og deira sensursystem såg på den norske litterære kanon.  

Det var nemleg slik at den nye staten Aust-Tyskland hadde behov for ei historie; at dei sto på på skuldrene til progressive tenkjarar og forfattarar. Og då fall blikket også på dei klassiske norske realistane, kan me lesa i intervjuet med Jager. Fire Kielland-bøker blei utgjevne på eit forlag i Leipzig, nemleg Novelletter i 1959, Garman & Worse og Skipper Worse i 1961 og Else i 1985. I Garman & Worse skriv Kielland om rettane til arbeidarane, og dette tok aust-tyskarane som at det var Kielland si røyst, og at det representerte eit syn for framtida.  Opplaget på boka var 90.000 eksemplar. Sensuren i dette systemet var at bøkene som kom ut måtte ha trykkeløyve. Dessutan var det viktig at bøkene blei lest på den rette måten. Til Skipper Worse blei det til dømes forfatta eit etterord på 35 sider, i tillegg til dei 220 sidene i sjølve boka.

Benedikt Jager si bok Publikasjons- og sensurhistorie fra DDR (1951-1990) kan du lesa meir om og bestilla på nett i Fagbokforlaget.

D41/67/156-157

Garborg sine merkelappar

Nasjonalt Garborgsenter – det har eg skrive om før, men nå er det altså tema for ei heil Kina-bok for denne veka! Evig aktuelle Arne Garborg, no sist både i intervju og meldingar av boka Arne Garborg Frå bleike myr til alveland som Jan Inge Sørbø har skrive. Eg fangar opp ordet alveland og det dukkar opp i utklyppsboka det som i Stavanger Aftenblad blei kalla ”Norges aller tyngste poesi”. Midt i det jærske matfatet, på Øksnevad i Klepp, hadde Tor Fosse som arbeidde i flynavigasjonen på Stavanger lufthamn, Sola, funne den perfekte staden for diktet som skulle vera godt synleg for flya som kom anten frå Oslo eller kontinentet. 764 grasballar måtte til, dei vog 450 tonn og dei forma ei diktstrofe som blei 150 meter lang. Ideen til kulturbyprosjektet i Stavanger2008 kom frå Trude Hoel, universitetslektor ved Lesesenteret på Universitetet i Stavanger. Med hjelp av helikopter kjem ein seg opp i høgda; og der har fotografen fanga strofa som er den første strofa av Arne Garborgs dikt ”Mot soleglad” henta frå samlinga Haugtussa: ”Det stig av hav eit alveland med ting og mo; det kviler klårt mot himilrand i kveldblå ro”. I tre månadar kunne flypassasjerar og andre nyta den flotte installasjonen, før kyr fekk overta innhaldet i det som dei på Jæren også kallar traktoregga. 

Ut frå det kunne me kanskje ha kalla Garborg traktoreggdiktaren? Uansett var det merkelappane me kan setja på Arne Garborg som var utgangspunktet til ein annan universitetslektor, Ine Westlye Fintland då ho som ein av mange var invitert på ein nasjonal oppstartskonferanse for Nasjonalt Garborgsenter på Jæren Hotell 30. januar 2007. For Fintland var merkelappane viktige, for det betyr noko for kven du når fram til. Og nye fokus vil nå nye grupper, meinte ho. 

Her er hennar framlegg til merkelapper: Den religiøse Garborg. Fritenkjaren Garborg. Radikalaren Garborg. Jærbuen Garborg. Europearen Garborg. Nasjonsbyggjaren Garborg. Filosofen Garborg. Odelsguten Garborg. Journalisten Garborg. Forfattaren Garborg. Sosialisten Garborg. Realisten Garborg. Naturalisten Garborg. Samfunnsmennesket Garborg. Einstøingen Garborg. Hermetikk-elskaren Garborg. Så langt Ine Westlye Fintland. 

Men var det opp til kona hans, Hulda Garborg, så er det éin merkelapp han definitivt ikkje ville ha fått av henne, nemleg ”kjøkkendrengen” Garborg.

Eg kostar på meg eit utdrag frå Hulda Garborg si dagbok. Året er 1906, datoen 1. februar: 

”I går kom G. skyldbevidst og ulykkelig og slog på å sige op sin post som kjøkkendreng og vedhugger. Det var så trist og sørgelig som det vel kunde bli; men faktum – det ærgerlige faktum var, at han nok desværre ikke dudde til andet end å sidde og klore og skrive. Det var jo en ren misforståelse når eg sligt individ holdt på å leve. Ikke engang til å bære vand og ved dudde han altså! Hvorfor kunde da ikke Vorherre gjøre kort process. Jeg indrømmede at han var et usigelig sørgeligt fenomen helt igjennem, naturligvis; men siden det nu engang ikke kunde være annerledes, så fikk han da i Guds navn gå op og skrive færdig ”Messias”. Noget er jo altid bedre end intet. Ja, det var jo så! Nu sidder han da døv og blind for denne verden med dens ved- og vandsorger og arbeider med sit vældige emne – Jesus. Og jeg har fæstet min udmærkede Thorsen til ”dreng”. Jeg vil ikke bedrøve G. med å sige hvem er mig størst til nytte af de to.”

D40/67/83/161-163