Bokhausten er over oss, og snart skal me opna eit nytt kapittel i vår
kjære litteratur- og ytringsfridomsfestival i Stavanger, Kapittel. Det er mange
artiklar om litteratur i arkivet mitt, og forutan lanseringsintervju og
meldingar av bøker, kjem av og til debatten – eller samtalen – om kva litterær
kvalitet er. For rundt ti år sidan gjekk debatten igjen, denne gong utløyst av
at nokon hadde funne ut at Frid Ingulstad, som då var den forfattaren som selte
flest bøker i Noreg, ikkje var medlem i Forfattarforeininga! Diskujon!
Forfattaren Torgrim Eggen tok også ballen og tok tak i eit kanskje vesentleg
spørsmål: Korleis kan ein nærma seg eit svar på kva ”litterær verdi” er for
noko?
Torgrim Eggen meiner
at noko av grunnen til desse årvisse debattane, og problemet med at ein aldri
kjem fram til noko svar ein kan sameinast i, er omgrepsmakt. Språket til eliten
gjer at folk flest kjenner seg framandgjort eller oversett. Dette står i
motsetning til den gode litteraturens språk, som er klart og tydeleg, skriv
Eggen. Han lurar på om det er muleg å finna eit nytt språk, og inviterer oss
inn i ein tekst der han ønskjer å samanlikna kvalitet på litteratur med korleis
me opplever kvaliteten i vin.
Som han skriv:
”Innholdet i en vinflaske er resultatet av års strev, ofte generasjoners strev. Diskusjoner om kvalitet vil også her før eller senere støte mot det personlige og subjektive. Man blir like full av dårlig vin som av god.”
Han nemner
eksempel på to vinar; den eine masseprodusert skvip, den andre ein kresen,
handlaga vin – og fire gonger så dyr som den første. Ved å hevda at den første er god vil du berre
gjera deg sjølv til latter, skriv Eggen. Ein annan vil innvenda at han ikkje smaker
skilnad, men då finst det ingen kvalitetsdebatt, skriv han. Altså:
”En fruktbar diskusjon om kvalitet forutsetter at begge parter vet hva de snakker om, at de smaker forskjell.”
Dermed går turen over til litteraturen: For å kunna diskutera
litteratur, må ein ha lest. Helst mykje. Helst både godt og dårleg. Og oppi
dette er spørsmålet om kva som sel, heilt irrelevant, skriv Eggen. Han tar oss
med vidare og set ord på kva som kjenneteiknar kvalitet i vin. Duft eller aroma
er stikkord. Aroma forstått kva som gir vindrikkaren assosiasjonar.
”Moden, stor vin har som oftest en kompleks aroma, det vil si at den vekker flere assosiasjoner samtidig. Dårlig vin dufter én enkelt ingrediens eller ingenting. Dette kan utmerket overføres til leseopplevelser. Vekkes sansene og minnene? Opplever man smak, farge, kontrast? Litteratur blir ikke automatisk god av kompleksitet, men er den uten brytninger er den garantert dårlig.”
Eggen nemner
ein annan kvalitetsmarkør, nemleg konsentrasjon.
”Gode viner er konsentrerte, det vil si at de gir meir smak pr. munnfull. Mer for pengene, simpelthen. I verdifull litteratur skal man ikke vente på de gode poengene, de skarpe replikkene, de strålende setningene; de skal være der, på hver eneste side.”
Så er det dette med ”balanse”, noko vinkjennarar ofte snakkar om, skriv
Eggen. Balanse i vinverda inneber at smakskomponentane skal vera avstemt mot
kvarandre. Har du ein kvitvin med sødme, må den også ha ei frisk, markant syre,
elles blir det bare skval, som han skriv. Eggen trekk fram romanen til Cormac McCarthy, The Road. Mykje omtale av elende der! Og det verkar sterkt fordi
forfattaren balanserer den med varme, sårheit og kjærleik.
Og så endeleg: ettersmaken!
”En vin uten ettersmak, kalles ”kort”, som betyr skuffende.”
Kva kjenneteiknar så litterært skvip, ifølgje Eggen? Jo, ein gløymer
raskt at ein har lest det.
”Ettersmaken av et ekte storverk blir sittende hele livet”.
Først nå kan ein snakka om synsing, både når det gjeld vin og
litteratur, skriv Torgrim Eggen.
”Hva slags duft liker jeg? Er denne ubehagelig eller spennende? Hva slags minner, assosiasjoner, overraskelser eller sjokk møter meg i dette glasset? Opplever jeg det som harmonisk? Som utfordrende? Som masete? Og den ettersmaken jeg går og smatter på – er den god?
Så langt
Torgrim Eggen.
Så er det kanskje
livets synkronitet som gjer at denne teksten kjem på dagen der Frid Ingulstad
er 80 år, les eg i dagens Stavanger Aftenblad. I omtalen av henne kan eg lesa at ho har gitt ut 215 (!) bøker, og at
ho i åra 2005 til 2010 var den forfattaren som selte mest bøker i Noreg, rundt éin
millioner bøker i året. Gratulerer med dagen!
D36/64
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar