Kvinnene vaknar

Det handlar framleis om Stemmerettsjubileet i 2013 i Kina-bøkene mine. I dag fell blikket på ein song som læraren, bibliotekaren og forfattaren Jens Tvedt skreiv til jubileumsfesten til Stavanger Kvinneforening i 1893. Det er 123 år sidan, og den blei skriven i ei stemning der kvinner i landet vårt starta å kjenna etter på sine eigne livsmål, og at dei skulle få vera frie nok til å velja desse, utan eit anerkjennande blikk frå ein mann eller eit anna bod skriven ned ein stad.

Det er framleis mykje kraft i songen, og ei påminning om at det framleis er så altfor mange som ikkje har denne fridomen. 

Ta den med deg inn i helga, og kjemp for fridomen! Og så er det også ei helsing til organisasjonen FRI! Organisasjonen for den homofile og lesbiske frigjeringa – LLH – blant vener, har endeleg fått nytt namn og dette blir markert i desse dagar.

I frihed at give, i frihed modtage.

i frihed at vælge det rene og rette –

se det er vort krav til de kommende dage,

og alle de andre de følger af dette.

Ei noget kan trives bag gitter og stængsel,

det siger os selve udvidlingens love:

men tidt nok var hjemmet for kvinden et fængsel,

hvis mur hun sig aldrig fik udenom vove.

Der var det at ofre, hvad manden befalte,

sit hjerte, sin gjerning taalmodig at yde:

hun skulde blot tie, naar «hovedet» talte,

thi han var jo herren, hun havde at lyde.

Saa bød oss de bud, som os fortiden skjænked,

og tusinders skjæbne er trampet i støvet.

Mens frihedens valg-ret blev haanet og krænket,

er kvindernes viljes-samvittighed sløvet.

Det gryr dog mod dag af de kommende tider,

og kviderne vaagner: de studser og finder,

at livet har krav paa de tusinde sider,

som først faar sin løsning af frigjorte kvinder.

I frihed at elske, at ofre og handle,

i frihed sit livsmaal at vælge og dyrke –

se det er det store som helt kan forvandle

og lægger i gjerningen tifoldig styrke.

Jens Tvedt

D74/94

Lytt og lær av Lie

Skodespelaren Anders Danielsen Lie er i Cannes for å delta i filmfestivalen på den franske solkysten for andre gong. Denne gong i ein fransk film i ei lita birolle, men - forstår me - viktig birolle, i filmen «Personal Shopper». Rolla har ført til mange interessante intervju med skodespelaren i norske media denne veka. Eg har følgt han ei stund og fekk for alvor augo opp for han i NRK-serien «Koselig med peis». «Oslo 31. august» er også vel verd å få med seg. Gjennom intervjua, fekk eg også med meg at det er han som spelar «Herman» i filmen basert på Lars Saabye Christiansen sin roman. Den må eg sjå også!

Så skal du bli skodespelar, så er det mykje å læra av Lie. Men eg er ikkje heilt der, i tradisjonell forstand, eg har berre lyst å spela hovudrolla i mitt eige liv, og det er eit stykke arbeid berre det!

Då er det lukkelegvis slik at Anders Danielsen Lie også har eit anna yrke, han er lege. Og han har ordet i si makt og serverer oss innimellom essays og innlegg som det er vel verdt å dvela litt ved. «Færre piller, flere samtaler!» slår han fast i tittelen i essayet som har festa seg denne veka. Dei fleste yrkesgruppene og medlemane i den er opptatt av å forsvara yrket sitt inntil døden. Men Danielsen Lie seier alt i ingressen: «Fastlegene har et ansvar for å motvirke medikaliseringen av samfunnet. Det er mye man kan gjøre ved bare å være en god lytter.»

Han tar tak i kåringa som sa at Noreg er det beste landet å bu i, men nemner i same andedrag alle nordmennene som får dårlegare psykisk helse, korleis angst og depresjon breier om seg og at halvparten av dei som er sjukemelde eller får uføretrygd har ei psykisk liding. Nemn også dei éin av tre som slit med dårleg søvn. Det er sjølvsagt samansette bilete som gjer at folk blir sjukemelde, men utgangspunktet til Danielsen Lie er heiderleg nok; han meiner at me har ei samfunnsmedisinsk plikt til å setja i verk behandlingstiltak når folk blir sjukemelde over tid. 

Han ivrar for samtalebehandling, også på fastlegekontoret. Men det er ikkje lett. Den sjølvstendig næringsdrivande fastlegen har rundt tretti pasientar til dagen, og gir kvar pasient 10-15 minutt av si tid. Så byrjar runddansen. Kanskje blir pasientane sendt vidare til eit distriktspsykiatrisk senter, men der er det ikkje lett å koma til med lettare psykiske plager, og dermed blir det til at ein får antidepressiva medan ein ventar. Medisinar som det syner seg blir brukt i større omfang enn det er dekning for utifrå verknaden på lettare depresjonar.

I ein slik situasjon tyr mange også til det såkalla alternative feltet for hjelp. Han tar ikkje stilling til verknaden av metodane som blir brukt, men tar tak i hovudpoenget sitt også her: «De alternative terapeutene har ofte god tid. Noen har den magiske evnen til å få folk til å føle seg «sett»».  For kva er det mange av dei 2500 årlege klagene til Helsetilsynet tar tak i? Jo, at folk stort sett klagar på oppførselen til legane og den dårlege kommunikasjonsstilen. Mange synest at fastlegane har negative haldningar til dei som menneske og dei kjenner seg handsama som statistikk.

Summa summarum: Anders Danielsen Lie meiner at det må bli tydelegare kven som skal ha behandlingsansvaret på det han kallar dei psykiske folkesjukdomane, og svaret hans er fastlegen, mellom anna fordi alt henger saman med alt. Depresjon er ein betydeleg risikofaktor for tidleg død av hjarte- og karlidingar og luftvegssjukdomar. Fastlegen er den som har dei beste føresetnadene for å tilby ei heilskapleg behandling.

Endeleg: Det er mykje som kan gjerast berre ved å vera ein god lyttar, seier Danielsen Lie. Ikkje minst handlar det om å investera tid i den terapeutiske relasjonen. Dessutan må fastlegen ha eit ansvar for å «oppdra» pasientane sine, stå imot presset frå legemiddelindustrien og motverka medikaliseringa av samfunnet. 

 

Han avsluttar med den kanadiske psykiatriprofessoren Joel Paris sitt grundige oppgjer med moderne psykiatri. For lette psykiske lidingar har psykofarmaka dei siste tiåra vore ei sovepute. Paris sin hovudkonklusjon: Samtalebehandling må spela ei mykje større rolle i framtidas psykiatri.

D73/144-147

Om å heva røysta

Det er tre år sidan me var i innspurten av førebuingane til å markera hundreårsdagen for innføringa av allmenn røysterett i landet vårt. På programmet på Domkyrkjeplassen i Stavanger sto mellom anna eit lite tablå der ungdomar framførte argumenta i røysterettskampen, kledde i tidsrette klede som me hadde fått lånt på Rogaland Teater. Johannes Læringssenter tok på seg oppgåva å laga bursdagskake; ei fleire meter lang sjokoladekake der ordføraren fekk æra av å ta den første smakebeten. Og medan me sto der og fylte ganane våre og gratulerte kvarandre med dagen, tona det ut heftige tonar frå kvinner som har visst å heva røysta; Eurythmics med Annie Lennox og songen «Sisters Are Doin’ It For Themselves», Marie Bergman og «Ingen kommer undan politiken», Patti Smith og «Because the Night». Men ingenting kan fylla ein med slik sprengkraft som å samla seg i allsong, så me hadde funne fram to songar som blei ofte sungen i kvinnekampen på 70-talet, nemleg «Vi är många» og «Å, jenter». Den siste festa på plate av gruppa Kjerringrokk. 

Eg slikkar framleis litt såra etter semifinalen i Melodi Grand Prix i går, der ingen i Europa ville ha nokre nordiske bidrag, heller ikkje Agnethe Johnsen sin «Icebreaker», i finalen. (Sverige er direktekvalifisert). Det var eit knallsterkt semifinaleheat ho fekk å bryna seg i, gjorde det aller beste ut av det, men er altså prisgjeven at nokon tar opp telefonen og faktisk stemmer på deg. Akkurat det er eit sjansespel.

Det som også må har vore eit lite sjansespel, er Agnethe sitt val om å takka nei til dei aldri kvilande krava utanfrå om å vera til stades for presse og fans ei slik veke. Av og til kan til og med litt bli for mykje, og for Agnethe skjedde det denne gongen då ho skulle representera landet sitt, i den mest ikoniske konkurransen me deltar i, nemleg MGP. Då kjem teksten i «Å, jenter» til meg. For kva gjer ei jente som vil seie noko når alle ropar: Hva sier du? Hva hvisker du nå? Vi hører ikke! Snakk litt høyere!

På 70-talet var det politiske argument som skulle fram, men alt handlar til slutt om å finna vegen inn til sjølvverdet, tenkjer eg: «Hvis dere bare holder kjeft nå så hører dere nok hva jeg har å si».

I eit medielandskap overfylt av talentkonkurransar og håpet om å bli oppdaga, er det lett å gå på akkord med alle dei som vil ha ein liten bete av deg. Kor mange drøymer ikkje i tillegg om å få senda ein sjølvi med seg sjølv og Agnethe ut på instagram eller dei tusen andre plattformene som finst der ute. 

Det er her Agnethe framstår som ein politisk rebell på linje med dei mange som har gått føre i kampen om å heva røystene sine; både i røysterettskampen og i kvinnekampen for 40 år sidan. Krisa hennar er personleg, berre dei som har vore der veit kor uendeleg mørkt det kan vera der. Av og til er det ikkje eingong snakk om å sjå ljoset i tunnelen, for det finst ingen tunnel. Og i dette smertefulle rommet kan andre sine krav kjennast som gift; giftpiler som lammar deg.

Her klarer Agnethe å løfta stemma.  Ho gjer det i mediejippoet Melodi Grand Prix. Hennar nei er så kraftfullt og gir så mange håp. For i ei tid der alle går i flokk, og då meiner eg på ein negativ måte; at me går mot noko som ikkje gjer oss godt, der har Agnethe tørt å kjenna etter. Ho gjennomførte på scena. Me slikka såra våre over å vera ute, ho sa til NRK etterpå at ho kjende det som om ho hadde vunne over seg sjølv. For dette kan også Melodi Grand Prix brukast til: å vinna sjølvrespekt. Eg har fått ein ny helt.

Og som ein bonus i dag, har eg funne fram lydfila av songen «Å, jenter», framført av Kjerringrokk. Teksten på platecoveret er ei helsing til Agnethe, her frå vest. Kanskje er det ei påminning om det kraftfulle sameblodet i årene hennar:

«Våre røtter er mange og dype, for kvinnens kamp i karrige kår er plantens kamp i den skrinne jord. Vår vekst skal gi kraft, for ville vekster har alltid vært folkets egen medisin.»

Og som endå ein bonus, får du her teksten til «Å, jenter»:

Å, jenter

Hvorfor har jenter

så spinkle stemmer?

Hvorfor blir jenter

så sjelden lyttet til?

Og hva gjør ei jente

som vil si no’ når alle roper:

Hva sier du?
Hva hvisker du nå?
Vi hører ikke!
Snakk litt høyere!

Skal ei jente sitte stumme

og bare håpe på at et mannfolk

skal si det hun har tenkt?

Eller skal hun reise seg opp,

trekke pusten litt inn, og rope

Hvis dere bare holder kjeft nå
så hører dere nok hva jeg har å si.

Å, å, å, jenter; å, å, å, jenter.

Vi-i må heve våre stemmer

skal vi høres.

Å, å, å, jenter; å, å, å, jenter.

Vi-i må heve våre stemmer

skal vi høres.

Å, å, å, jenter…..

D72/107