Erfaring

 «Ordet fangar» kalla eg serien, den rulla og gjekk i NRK Rogaland hausten for snart tjue år sidan. Eg kjem på eit lite barn som skal læra seg å gå, når eg tenkjer på serien. Barnet som må tåla knall og fall undervegs, men forhåpentlegvis med vaksne rundt seg som forstår at dette høyrer med; det er inga utvikling i å bli boren på gullstol. Hovudtanken bak «Ordet fangar» var å ta for seg eit ord og vinkla det på forskjellige måtar gjennom møte med personar som hadde sine erfaringar knytt til orda. Orda var mellom andre politikk, sjef, statsråd, insekt, barndom, utvikling. 

17 program blei det, og til kvart program intervjua eg masse flotte menneske som hadde fine innfallsvinklar til dei ulike temaa. Men det å ha noko på band kunne også vera ei sovepute, ein slags gullstol. Ein av desse gongane bestemte eg meg for å utfordra meg sjølv. Setja meg ned og laga ein køyreplan utan andre røyster å lena meg til. Eg var ekstremt nervøs, hugsar eg, solid utanfor flytsona. Eg kalla det ei musikalsk meditasjonsstund, og ordet var ERFARING. Eg fekk lyst å dela teksten eg skreiv med deg no:

            Fanga Albert Einstein inn livets mysterium – då han sa at «Alt er relativt?» Eg inviterer deg til å bruka dei to neste minutta av ditt liv til å fundera over akkurat det  til tonefølge av Kenny G. (Sister rose).

            Det har av og til slått meg: alle våre kjente og mindre kjente leiarar som av og til blir intervjua i avisene. Det kan ha vore mislukka aksjeoppkjøp, maktkampar eller konkursar. Alle som éin er etter ei stund, når såra har grodd – glad for det som skjedde. Likeeins – etter private feidar – med familie eller partner. Folk kjem seg vidare – og ville aldri ha vore utfordringane forutan. Korfor er det slik at mennesket synast å ha ei innebygd kompassnål som styrer oss i retning av nye utfordringar?

            Bjørn Eidsvåg er på veg inn i det ukjente. Han er på flukt.

            Musikk: Bjørn Eidsvåg: På flukt

            Bjørn Eidsvåg måtte på flukt – for å finna tilbake til seg sjølv. Du må vita kva kaldt er, før du oppdagar varmen. Først når du har erfart krigen, kan du velja fred.

            Alt er relativt, sa Einstein.

            Og oppdaga kanskje med det verktøyet me alle har til å erfara livet.

            Gro Harlem Brundtland sa i eit intervju: «Det som skjer i livet, er at du gjennom erfaring og ny kunnskap øker din evne til å fatte helheten, noe jeg alltid har villet og søkt.»

            Oppfinnaren Tore Lyngholm frå Haugesund sa det slik: «Det finst ikkje problem, bare erfaringar og atter nye erfaringar.»

            Men stolar me på våre eigne erfaringar? Den tidlegare franske presidenten Francois Mitterand sa det slik: «I parlamentariske forsamlinger har jeg i dramatiske situasjoner sett mennesker overgi seg til det kollektive, utslette seg selv og gå imot sin innerste overbevisning – imot det de tenkte i går. Under en plutselig følelsesmessig påvirkning, av nødvendighet eller av frykt, er det få mennesker som motstår hovedstrømningene. Men det er disse få som skriver HISTORIEN.»

            Sa Francois Mitterand.

            Det blir brukt så mange ord, men kva når orda ikkje rimer med det du erfarer? Ord kan hjelpa deg til å forstå, men erfaring lar deg få vita. Politikarane lovar oss mykje, budsjettbehandlinga lar oss få vita. Der står kampen om tilliten. Brent barn skyr elden.

            Musikk: Agnetha Fältskog: Once Burned Twice Shy

            Er me så opptatt av fasiten i dag at me forkastar erfaringa, som eit bevisst og ikkje ubevisst verktøy i arbeidet med å skapa den me ønskjer å vera?

            Viss ein professor i filosofi fortel deg om koss du skal leva livet ditt, tar du då hans ord for gitt? For kva er ord når det kjem til stykket? Er det ikkje berre ytringar – lydar som står for kjensler, tankar og erfaring? Ord kan berre symbolisera det du veit. Mens kjensler og erfaring gir deg kunnskap.

            «Under en plutselig følelsesmessig påvirkning, av nødvendighet eller av frykt, er det få mennesker som motstår hovedstrømningene. Men det er disse få som skriver Historien,» sa Francois Mitterand.

            Alt er relativt, sa Albert Einstein, og gav oss namnet på det som kanskje er den største gåva av alle.

            Forhold kallar me det – relasjonane me har til andre menneske. Ditt forhold til deg sjølv blir skapt utifrå det forholdet du har til andre.

            Då må det jo vera frustrerande for Arbeidarparti-politikaren som i si tid fekk beskjed om at Høgre-politikare var fienden i valkampen. På Stortinget arbeidde dei veldig godt saman, og det plumpa ut av arbeidarpartimennesket: «Det verste med Høyrefolk er at de er så sympatiske.»

«Livet har gitt meg latteren og smerten, slik at jeg kan skille lykken fra sorgen.»

Jag vill tacka livet, Arja Saijonmaa.

Musikk: Arja Saijonmaa: Jag vill tacka livet.

D126/23-24, 43-46

Teknisk evaluering

RA1, RA2 og RA3 ventar på meg i hylla. Nei, her er det ikkje snakk om papyrusfarkostane til eventyraren Thor Heyerdahl, men minne frå radiotida mi. Journalistdraumen falda seg ut tidleg, men radio fekk eg først eit forhold til då eg gjekk på folkehøgskule. Her var det full fart med ambisiøse og flinke lærarar. Etter nyttår var me klare for sjølvaste Radio Ung, der me reiste inn til Bergen sentrum og hadde sending på nærradio. «På lufta» heitte programmet vårt, med høgtidleg opningssending 6. januar 1985. Så heldt me fram, med temaprogram om 1984, haiking, kvinner og pornografi, mellom anna. I desse Melodi Grand Prix-tider, der Portugal skal arrangera sin første finale; våren 1985 var jo me i same posisjon etter Bobbbysocks sin siger, og det var fest i radiostudiet vårt då me kunne laga saker på at den norske finalen i 1986 skulle skje i sjølvaste Bergen!

            Men før me kom så langt som til sending på nærradionettet, måtte me jo øva, og me inviterte heile skulen til direktesending i bomberommet. Her hadde me siste nytt om kva dei ulike linjene heldt på med, og skulens kreative bidrog med ein sjarmerande vokal versjon av «Jeg har en liten undulat». I programposten «Plater med støv på» fortalte lærar Reidulv og elev Curly om sine musikalske favorittar. Etterpå måtte alt evaluerast, som jo er steget mot ny erfaring og læring. Punkt sju på den ni punkt lange evalueringa av sendinga, er via den tekniske avviklinga, gjennomført av Tom:

«7. Tom skulle vera teknikar under sendinga. Dei to redigerte banda låg klar, så dei var det berre å sette inn. Platene til «Plater med støv på» var lagt oppå kvarandre heilt til høgre på bordet slik at det skulle vera greitt å finne fram til dei. Me var blitt einige om kven som skulle innannonsere dei forskjellige innslaga. Gjestene i studio hadde me avtala å møte kl. 22.00, då hadde me eitt kvarter fram til me skulle på lufta. Me gjorde oss klar i studio. Lot dei to gjestene få kikke på og seinare følgje med på køyreplanen slik at dei visste kva rekkefølgje dei skulle komme med ønskeplatene. Me blei einige om at me alltid skulle nemne namnet på plata når me var ferdige å prate slik at Tom hadde noko å gå etter.»

Alt her lærte me altså det som framleis er noko å strekka seg etter; å gjera kvarandre gode!

D125/16-17

Det skrivande folket

Det er ikkje ofte eg gir rom for tekstar frå den same personen på bloggen, og i alle fall ikkje to veker etter kvarandre! Men det opnar eg opp for i dag, her eg sit på den spanske solkysten, som for tida har i seg vel så mykje Costa del Rain! Blogg blir det uansett, ferie eller ei.

            Men altså, sist veke var eg innom Gudmund Hernes og artikkelen hans om det medievridde samfunnet, som framleis er på pensumlistene, 40 år etter at den sto på trykk for første gong.

            Denne gongen forbarmar Hernes seg over alle som er blitt skribentar dei siste førti åra, for det er som kjend ein av dei tydlegaste endringane i informasjonssamfunnet vårt: internett og tastaturet har demokratisert skrivinga, som han innleier i si faste spalte i Morgenbladet som han hadde ein periode. Gjennom eit langt liv som skrivande, har Hernes samla seg tips til andre skrivande, og dei skal eg servera til deg som les bloggen i dag. Det er snakk om tips til skribentar som vil hjelpa lesarane sine, for det er vel eit poeng med at me skriv, at det skal nå fram til ein lesar? Hernes sine tips, i min nynorske språkdrakt:

1.      Ha noko å seie er første tips. Har du mykje på hjartet, må du velja ut det som er interessant og relevant. Og for all del hald kjeft, viss du ikkje har noko å seie!

2.      Ikkje få det rett – få det ned, så sørger du for klar disposisjon og perfekte formuleringar etter kvart. Skaff deg ein frist, viss du ikkje har ein.

3.      Stem lyren! Bli inspirert av noko som er godt skrive. Hernes sin helt er Kristian Elster d.y. og hans litteraturhistorie.

4.      Bygg vokabularet! Ord er som klede – dei kan framheva eller tilhylla tanken. Ord utan tanke bak er som klede utan keisar.

5.      Skriving er omskriving. Det er berre Knausgård som er Knausgård, me andre må retta og revidera, særleg viktig er å ta ein pause før siste versjon.

6.      Jo kortare, jo betre! Skriv alltid meir enn det er plass til, og kutt etterpå. Bruk aldri eit langt ord der eit kort ord vil gjera susen, som Bertrand Russell sa.

7.      Jo enklare, jo betre! Verken du eller lesaren blir klokare av å pranga med store ord og jålete uttrykk.

8.      Drep elsklingane dine! Stryk formuleringa du er særleg glad i.

9.      La forma teikna tankerekka! Kapittel, titlar og avsnitt synes lesaren kor du er på veg, at du har ein bydande argumentasjon.

10.  Ein god metafor er verd tusen ord, ei god samanlikning eit halvt tusen, ein klisjé minus 100!

11.  Lær frå retorikken, som gir deg det stilistiske verktøyet: Alliterasjon og antitese, repetisjon og inversjon, rim og rytme og puls.

12.  Slutt med starten! Gjer gjerne som Ernest Hemingway, som slutta kvar dag med nokre stikkord for det han skulle starta med dagen etter. Skriv også gjerne fleire tekstar på ein gong, då kan du halda fram med ein annan når du har køyrt deg fast med den første. Det undermedvite jobbar for deg!

Og kanskje viktigast av alt, seier Gudmund Hernes, set punktum når du ikkje har meir å seie.

God skriving!

D124/75